Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), kişinin gelişim düzeyine ve yaşına uygun olmayan aşırı hareketlilik veya aktif olma durumudur. Daha çok çocukları, gençleri etkileyen ve çoğunlukla da yetişkinlik döneminde de devam eden davranışsal bir bozukluktur.
Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik gibi belirtilerle kendisini gösterebilir. Dürtüsellik aklına her geleni yapmak, hiperaktiviteyi ise aşırı hareketlilik olarak tanımlayabiliriz. DEHB olan her çocukta her ikisi de görülmeyebilir. Bazı çocuklarda hiperaktivite ve dürtüsellik olmayıp sadece dikkat eksikliği olabilir. Bazen dikkat eksikliği fark edilmeyebilir semptomlar daha az görülebilir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar dikkatini toplamakta veya bir yerde sabit durmakta zorlanabilirler. Çoğu çocuğun konsantre olma ve dikkat etme ile ilgili sorunları vardır. Çocukta DEHB var diyebilmemiz için, genellikle 6 yaşından önce fark edilmesi gerekmektedir. Çocuğun günlük yaşantısını olumsuz etkilemeye başladığında okulda, evde girdiği her ortamda belirtiler gözlemlenir. Bu belirtilerin kalıcı ve sürekli olması tanı konması için önemlidir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedenleri?
DEHB’nun kesin nedeni bilinmemekle birlikte, yapılan araştırmalara göre DEHB’nun nedenleri arasında olabileceği düşünülen bazı faktörleri şu şekilde sayabiliriz:
- Annenin hamilelik döneminde sigara, alkol veya madde kullanımı,
- Erken doğum ve doğum sonrasında oluşan bazı hastalıklar,
- Beyinde anormallik ya da hasar olması,
- DEHB ile ilgili ailede benzer belirtilerin ve şikâyetlerin olması,
- Aile içinde şiddet ve stres olması,
- Kurşun gibi toksinlere maruz kalması.
Dikkatsizliğin Belirtileri;
- Çok sık eşyalarını kaybetme,
- Ödevlerini bitirmekte zorlanma,
- Söylenenleri dinleyememek veya yerine getirememek,
- Devamlı aktivite ve görev değiştirmek,
- Çok kısa süre dikkatini bir yere verebilmesi ve dikkatinin hemen dağılması,
- Dikkatsizliğe bağlı hataları sık yapmak,
- Yaşıtlarına göre arkadaşlık ilişkilerinde zorlanma,
- Unutkan, düzensiz ve dikkat dağıtıcı olurlar,
- Verilen görevleri yerine getirmede zorlanma,
- Okulda ders sırasında hayal kurma,
- Öfkeli, sinirli ve endişeli yapıya sahip olabilirler.
Hiperaktivite ve Dürtüselliğin Belirtileri;
- Aşırı konuşmak,
- Sıra bekleyememek,
- Sakin bir şekilde oyun oynayamamak,
- Aşırı fiziksel hareket (yerinde duramamak, oturamamak),
- Görevlere konsantre olamamak,
- Başkalarının konuşmasını dinlemeden kesmek,
- Düşünmeden hareket etmek,
- Zarar gelecek düşüncesinin az olması veya hiç olmaması,
- Amaçsız bir şekilde sağa sola koşturabilir ve eşyalara tırmanabilir.
Bu belirtiler çocuğun sosyal hayatını olumsuz etkileyebilir. Yaşıtlarıyla ve yetişkinlerle iletişim problemleri, disiplin sorunları ve okul hayatında başarısızlık gibi önemli sorunlara neden olabilir. DEHB olan çocukla ilgilenmek bazen aileleri zorlayabiliyor. Çocuklarının bu davranışları bilinçli olarak yapmadığı, istemsiz bir şekilde yaptıklarını ve bu durumun psikolojik bir rahatsızlık olduğunu bilmek ailelerin daha bilinçli davranmasını sağlayabilir.
DEHB’ li ailelerin çocukları ile günlük yaşamlarında ortaya çıkabilecek bazı zorlukları şu şekilde sayabiliriz;
- Sosyal ortamlarda uyum sağlamada,
- Gece uyutmada,
- Alışveriş yapmada,
- Söylenenleri dinlemede ve uygulamada,
- Okul saatinde hazırlanmada.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tedavisinde Neler Yapılabilir?
Aileler tarafından fark edilmeyen veya tedavi edilmeyen DEHB olan çocukların sürekli başarısızlıklar yaşaması, eleştirilere maruz kalması sonucunda özgüven problemleri ve sosyal ilişkilerinde sorunlar yaşamasına neden olabilmektedir.
Çocuklarının DEHB olduğunu düşünen anne- babalar uzmanlara başvurmadan önce çocuğun davranışlarıyla ilgili öğretmenlerinden bilgi almaları önemlidir. Mutlaka bu süreçte uzmanlardan yardım alınmalıdır.
Davranış Bilimci- Çocuk Gelişimci-Oyun Terapisti- Aile Danışmanı
Şeyma GAZEZOĞLU BOZBAY
