Çocukluk döneminin ilk yıllarında anne- babanın tutum ve davranışlarıyla özgüven oluşmaya başlar. Daha sonra çocuğun okula başlamasıyla öğretmen ve arkadaş çevresiyle de özgüven gelişmeye başlar. Özgüven gelişiminde birçok etkili faktör vardır.
Bunlardan en önemlisi çocuğun bebeklik döneminde kurduğu anne- baba ilişkisidir. Anne- babanın bebeğe bakarken ki yüz ifadeleri, ses tonu bebeğin özgüvenini etkiler. Çocuğun, bebeklik döneminde fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarının nasıl giderildiği, ne kadarının giderildiği, acıktığı anda doyurulması, altını kirlettiği zaman temizlenmesi, iyi bir şekilde bakılması çocuğun hayatı boyunca özgüvenin gelişimine katkıda bulunur.
Anne- baba tutumları, anne- babanın çocuğu yetiştirme biçimi, aşırı koruyucu ya da baskıcı olmaları, çocuktan yüksek beklentileri, mükemmeliyetçi olmaları, anne ya da babanın aşırı eleştirel davranması, çocuğun yaşına uygun olmayan cezalar verilmesi, başkalarının yanında çocuğu küçük düşürmeleri, arkadaşlarıyla ya da kardeşiyle kıyaslamak, kusurlarıyla dalga geçmek ve suçlamak çocuğun özgüven gelişimini olumsuz etkiler.
Anne- babalar aşırı koruyucu davranarak çocuklarına iyilik yaptıklarını düşünürler. Çocuğu mutlu, rahat yaşasın diye her şeyi kendisi yapan, kontrol eden anne- baba tutumu, sorumluluk alamayan, anne- babaya bağımlı hale gelen kısacası özgüveni gelişmemiş çocuklar ortaya çıkarır.
Anne- baba tarafından desteklenen, girişimleri takdir edilen, hata yaptığında eleştirel olmayan, doğrusunu birlikte bulmaya çalışan yol gösterici olan anne- baba tutumları olursa çocuk da kendini değerli ve sevildiğini hisseder ayrıca kendine güvenmeyi de öğrenir. Olumsuz bir durumla karşılaştığında çok fazla etkilenmeyen problem çözme yeteneğine sahip bir birey haline gelir.
Çocuğunuz evde sizinle çok iyi bir iletişim kurabilir, hiç susmadan konuşabilir ya da çok hareketli olabilir. Ama evinizin dışında ki bir ortamda bu durum tamamen değişiyorsa, çekingen tutum ve davranış sergiliyorsa özgüven eksikliği ile ilgili bir sorun yaşıyor olabilir.
Çocuklarda Özgüven Eksikliği Belirtileri
- Girdiği ortamlarda çok kaygılıdırlar, yanlarında anne- babasını isterler.
- Kalabalık, çocuklu ortamlara girmek istemezler, aktivitelere katılmak istemezler, uzaktan seyrederler, birinin onu gruba dâhil etmesini beklerler.
- Annelerine bağımlıdırlar, ayrılmak istemezler. Baba, anneanne, babaanne ve dedeleri ile birlikte olmak istemezler.
- Sürekli mutsuz, kaygılı ve güvensiz oldukları görülür. Annelerinden ayrı kaldığı anda huzursuz olur ve ağlamaya başlarlar.
- İçine kapanıktırlar, kendilerini ifade etmekte zorlanırlar. Soru sorulduğunda cevaplamaz, annesinin arkasına saklanırlar.
- Okulda öğretmenin sorduğu sorunun cevabını biliyor olsa bile parmak kaldırmazlar ve tahtaya kalmak istemezler.
- Öğretmenin sorduğu bir soru karşısında sesi kısılır, kızarır, bildiği soruyu duraksayarak zor cevabını verir. Öğretmenine, arkadaşlarına rezil olmak korkusu oldukça fazladır, bu yüzden okula gitmek istemezler.
- Yeni karşılaştığı durumlarda korkak davranır, uyum sağlamada güçlük çekerler.
- Girdikleri yeni ortamda hakkını koruyamaz ve kendini savunamazlar.
- Hiçbir konuda ön planda değildir. Sürekli başarısız olma kaygısı yaşarlar.
Çocuğun Özgüvenini Desteklemek İçin Öneriler;
- Evde güvenli bir ortam oluşturulmalıdır. Kendini güvende hisseden çocuk duygu ve düşüncelerini, hatalarını, mutsuzluklarını anne- babalarına rahatça anlatabilirse çocuğun özgüvenin gelişimini olumlu etkiler.
- Çocuğun duygu ve düşünceleri ön planda tutulmalıdır. Ne düşündüğü, ne hissettiği sorulmalıdır.
- Çocuk, yetenekleri konusunda cesaretlendirilmeli, kendisini değersiz hissetmemesi sağlanmalıdır.
- Çocuğunuzun yaptığı hataları, yanlışları onu yargılamadan, suçlamadan sonuna kadar dinlemeli, kişiliğine hakaret etmeden çözüm yolu bulmalısınız.
- Çocuğunuza olan sevginizin onun başarılarıyla ya da başarısızlıklarıyla bağlı olmadığını, sizin için ne kadar değerli olduğunu, ne olursa olsun ona olan sevginizin hiç değişmeyeceğini ona söyleyin ve hissettirin.
- Çocuğunuzun yetenekleri doğrultusunda sosyal aktivitelere (spor, müzik, resim, dans, sinema, tiyatro, okul) yönlendirin. Böylece, başarılarını görerek yeteneklerinin ortaya çıkması sağlanır özgüven sağlanmış olur.
- Anne-babanın çocuktan beklentisinin çocuğun yaşına ve gelişimine uygun olmalıdır. Çocuğa hiçbir sorumluluk verilmezse çocuk sorumluluk almaktan kaçar, sorumluluk duygusu aşılanmamış olur. Gerçek kapasitesinin farkında olmadan yüksek beklentiler içerisinde yetiştirilen çocuk yapamamaktan korkar ve kendini geliştirmek için hiç bir çabası olmaz.
- Davranışlarınızla çocuğunuza örnek olmalısınız. Çocuğunuzun yapmasını istemediğiniz davranışları çocuğunuza yapmamalısınız. Çocuğunuz sizi model aldığı için sizin gibi davranacaktır.
Çocuğunuz da özgüven sorunu varsa öncelikle sabırlı olmanız gerekiyor.
Çocuk ilk başta uyum sağlayamadığında yapması için baskı kurulmamalı ve zorlanmamalıdır. Çocuğunuzun ne zaman ve hangi durumlarda sessiz kaldığı, kendini ifade edemediği gözlenmelidir. Aynı zamanda çocuğunuzun isteklerini, ilgi alanlarını da iyi tespit etmek gerekir. Çocuğunuzdan beklentilerinizi çok üst düzeyde tutmayın. Yapabileceği hedefler koyun bu hedefleri yapabildiğini, başarabildiğini görsün. En önemlisi de çocuğunuz mutlu, huzurlu olursa özgüvenli bir birey olacaktır.
Davranış Bilimci-Oyun Terapisti-Çocuk Gelişimci
Şeyma GAZEZOĞLU BOZBAY
