Çocuklarda yalan söyleme, gerçeğe uygun olmayan duygu ve düşüncelerin anlatılmasıdır. Gerçekleri gizlemek, karşı tarafı yanıltmak amacıyla uygun olmayan bir davranıştır.
Çocukların eğitiminde anne babalar uygun, tutarlı bir tutumla yaklaşmadığında ve yanlış davranışlar sergilediğinde ağır ceza yöntemleri çocuğu daha çok yalana sürükleyecektir. Yalan söylemek bir davranış bozukluğudur. Çocuklarda durum ise farklıdır. Bir çocuk 5 yaştan önce yalanla gerçeği ayırt edemez. Yalanla gerçeği ayırt edemeyen çocuğun söylediği yalanlar, yanlış değerlendirmemeli, asla yalan söyleme olarak da çocuğu etiketlendirilmemelidir.
Başka bir durum ise çocukların abartılı konuşmalarını yalanla karıştırılmamalıdır. Özellikle 3–4 yaş grubu çocuklarında gerçek dışı konuşmalar çok sık görülür. Çocuklar yalanlarında, gerçeği iyi değerlendirememe, gördükleri ya da duydukları şeyleri uydurma veya olmamış bir şeyi olmuş gibi, görmemiş bir şeyi görmüş gibi anlatmaları söz konusudur.
Çocuklar yaşadığı olayları heyecanla abartarak hikâyeler anlatabilir, taklitler edebilir. Bu çocuğun gelişimsel bir dönemi olduğunu fark etmeli, panik yapmamalı, çocuğa doğru söylemesi için baskı kurulmamalıdır. Çocuğa sürekli yalan söylüyorsun diye hatırlatmak ya da ceza vermek çocuğa psikolojik olarak zarar verdiği gibi özsaygısını da düşürür.
Hayalleri uydurmalarındaki amaç yalan söylemek ya da kandırmak değildir. Bu durum çocuğun hayal dünyasının ne kadar geniş olduğunu gösterir. Çocuklarda gerçeklik duygusu yaşla gelişen bir olgudur. İlkokul çağlarında ortadan kalkar. İlkokul döneminden sonra devam eden yalan söyleme ise bir davranış bozukluğudur. Bu duruma, özgüven eksikliği, alt ıslatma, kekemelik ve tikler de eklendiyse durum oldukça ciddi olabilir.
Yalan söyleme davranışının farklı çeşitleri vardır. Bunlar; hayali, sosyal, savunma, intikam, menfaat, propaganda ve patolojik yalanlardır.
Çocuklar Neden Yalan Söyler?
- Çocuklar anne babalarından ya da çevresindeki kişilerden yalan söylemeyi model alarak öğrenebilir.
- Çocuklar bazen ilgi çekmek için yalan söyleyebilir.
- Çocuklar, bazı yaş dönemlerinde yalan ve gerçeği ayırt edemediği için yalan söyleyebilir.
- Anne babası tarafından ihmal edilen, sevgiye ihtiyaç duyan ya da değerli hissetmek için çocuklar yalan söyleyebilir.
- Kendisini baskı altında hisseden çocuklar, anne baba tarafından ağır ceza almamak için yalan söyleyebilir.
- Sosyo ekonomik durumu düşük olan ailelerde, arkadaşlarının sahip olduğu bir şeyi kıskanabilir. Sahip olmadığı bir şeye sahipmiş gibi anlatabilir (Hiç tableti olmayan bir çocuğun tabletim var diyerek yalan söyleyebilir).
- Kardeş kıskançlığı yaşayan, kardeşleriyle sürekli kıyaslanan çocuklar yalan söyleyebilir. Aile de tek çocuk olmak ya da kendisinden büyük kardeşleri olan çocuklarda daha sık yalan söyleme görülebilir.
- Mükemmeliyetçi olan aileler, çocuklarının en küçük yanlışına, başarısızlığına tahammülleri yoktur. Böyle bir ailede yetişen çocuk yalan söyleyebilir.
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite tanısı alan çocuklar, dürtüsellikleri fazla olduğu için okuldaki başarısızlıklarını ya da olumsuz davranışlarını gizlemek için yalan söyleyebilir.
Yalan Söyleme Sorunu Nasıl Önlenir?
- Çocuklar, anne babalarının tüm davranışlarını taklit eder. Anne babalar çocuklarının yanında pembe yalan, beyaz yalan, küçük yalan gibi ne tür yalan olursa olsun yalan söylememeli, çocuklarına iyi örnek olmalıdır.
- Çocuğun yalan söylemesi sonucunda çocuğu rencide etmek, yargılamak, ağır ceza ve itici davranışlar uygulanmamalı, neden yalan söylediği iyi tespit edilmeli, sorunu ortadan kaldırmaya çalışılmalıdır.
- Çocuğun yaptığı olumsuz davranışlar karşısında alacağı tepkilerle başa çıkma yolları öğretilmeli, yalanın doğru bir davranış olmadığı anlatılmalı ve yalandan uzaklaştırılmalıdır.
- Çocukla sağlıklı iletişim ve etkileşim kurulmalıdır. Çocuğa, düşüncelerini özgürce ifade etme olanağı için fırsat tanınmalıdır.
- Çocuğun yalan söyleyerek çıkar sağlaması engellenmeli ve fırsat verilmemelidir.
- Çocuğunuzu özgüven kazanmasını sağlayın. Takdir edin, kendi potansiyelini keşfetmesini sağlayın. Başarılarını görerek, kendini her ortamda rahat bir şekilde ifade etmesi için destekleyin.
Çocukların gerçeklik duyguları gelişim dönemine ve yaşına göre şekilleneceğini unutmamak gerekir. Anne baba bu konuda sabırlı olmalı, çocuğun eğitiminde ve çocuğu yetiştirmede yanlış tutum ve davranışlar sergilememelidir. Çocuğun içinde bulunduğu sağlıksız aile ortamı, ağır ceza yöntemleri, itici davranışlar, değersizlik, sevgisizlik, güvensizlik unsurlarının çocuklarda yalana sevk ettiğini de unutulmamalıdır.
Çocuk yalanı kaç yaşına kadar söylemeye devam ediyor, en çok kime söylüyor, en çok hangi durumlarda, hangi ortamlarda ve yalanın içeriğini iyi tespit etmek gerekir. Yalan söyleme ilkokul çağında halen devam ediyorsa bu davranış bozukluğudur. Çocuğun ruh sağlığının tehlikede olduğunu gösteren bir işarettir. Çocuklarda görülen davranış bozukluğu ciddiye alınmaz ya da fark edilmezse çocuğun hayatını olumsuz etkileyen daha büyük sorunlar ortaya çıkaracaktır. Çocuğun hayatını olumsuz etkilemeden sorunları önceden tespit etmeli ve bir uzmandan yardım alınmalıdır.
ŞEYMA GAZEZOĞLU BOZBAY
Davranış Bilimci-Oyun Terapisti- Çocuk Gelişimci
