Tik; vücudumuzda ki belirli kas gruplarında meydana gelen, yineleyici, birden ortaya çıkan, bir amaca yönelik olmayan ani kas kasılmalarıdır.
Göz kırpmak, boğaz temizlemek, parmak şıkırdatmak gibi farklı hareket ve ses çıkarmalar tik olarak adlandırılır. Bu hareketler düşünülmeden hızlı ve istemsiz bir şekilde ortaya çıkar. Stresli bir ortamda ve boş kaldığında bu davranışlar daha sık yapılır.
3 yaşından önce çocukta tik oluşmaz. Çok nadir durumlarda 15 aylık gibi erken dönemde görülme ihtimali vardır. En sık görüldüğü yaşlar ise 7–12 yaş dönemindedir.
Tiklerin oluşmasında çevresel ve genetik etkenlerin etkili olduğu düşünülmektedir. Tik belirtileri gergin bir ortam sonrasında ve stres durumunda artar. Ailesinde veya yakın çevresinde tikleri olan çocuklarda tik daha sık rastlanabilir. Çocukluk döneminde başlayan tikler 1 yıl sürdükten sonra ortadan kalkabildiği gibi bazı durumlarda ise tik, erişkin yaşa kadar devam edebiliyor. Yapılan araştırmalara göre, erkek çocuklarında kız çocuklarına oranla tikler daha fazla görülmektedir.
Tikler, ritmik olarak tekrarlanır, belirli kas gruplarını içerir. Hareketler bir amaç için yapılmaz, istemsiz olarak ortaya çıkar. Tikler azalabilir, zaman zaman yok olabilir, sonra birden tekrar ortaya da çıkabilir. Çocuk bu davranışlarının farkında bile değildir.
Tik Şekilleri;
- Göz kırpmak,
- Kaş kaldırmak,
- Burun çekmek,
- Burun kanatlarını oynatmak,
- Yüz kıvırma
- Ağız ve dudak hareketleri,
- Dudak yalama, saç yalama,
- Boğaz temizleme,
- Ses çıkarmak,
- Omuz silkmek,
- Baş oynatmak, baş sallamak,
- Ellerini üst üste vurmak, ellerini oynatmak,
- Parmak şıtlatma,
- Duyduğu ya da kendisinin son söylediği sözcükleri ya da cümleyi tekrarlaması gibi tik çeşitleri vardır.
Çocukta tik tanısını koyabilmemiz için yukarıda ki saydığımız hareketlerin en az bir yıldan itibaren görülmesi gerekiyor.
ÇOCUKTA TİK NASIL ORTAYA ÇIKAR?
- Aile veya çevresinde stres faktörlerinin fazla olması
- Ailenin otoriter, baskıcı ve aşırı kontrolcü olması
- Çocuğun her davranışı eleştirilmesi, her hareketine bir müdahale edilmesi, bir kusur bulunması
- Çok sık Ödül – Ceza yöntemine başvurulması
- Ailede çocuğun söz hakkı olmaması
- Çocuğu dersleri ve sosyal aktiviteler konusunda kapasitesinin üzerine çıkarmaya çalışmak ve zorlamak
- Okulda aşırı baskı ve okulda mutsuz olması
- Dikkat eksikliği, davranış problemleri, obsesif kompulsif özelliklerin görülmesi
- Başkalarıyla kıyaslama yapmak
- Ailede şiddetli geçimsizlik olması
- Aile içi ilişkilerinin çok zayıf olması
- Yeni bir kardeşin dünyaya gelmesi, kardeş kıskançlığı
- Çocuğun ortamının güvensiz ve kaygı verici olması
- Çocuktaki gergin ve aşırı yorgun olduğunda ortaya çıkar.
Tiklerin en önemli nedenlerinden biri de taklittir. Çocuğun birini sık sık taklit etmesi sonucu tekrarlama yoluyla kendinde bir tik gelişebilir (Yavuzer,1994).
AİLENİN YAKLAŞIMI NASIL OLMALIDIR? AİLEYE ÖNERİLER
- Anne babaya tiklerin ne olduğu öğretilmeli ve çocuğu da bu konuda bilgilendirilmelidir. Aile ve çocuk bilgi sahibi olursa, tikleriyle kolay baş edebilir duruma gelebilirler.
- Çocuğa özel olduğunu hissettirmek, sevildiğini hissettirmek, kendine güven duygusu geliştirmeyi sağlanmalıdır.
- Ev ortamında ki sıkıntılı, gergin ortamı azaltarak çocuğa rahat bir ortam sağlanmalıdır.
- Çocuğa tikleri konusunda sürekli uyarıda bulunmak, ikaz etmek, yapmamasını söylemekten kaçınılmalıdır.
- Çocuğun tikleri sonrasında ödül ceza yönteminden uzak durulmalıdır.
- Çocuğun el- kol hareketlerini taklit etmeyin, asla dalga geçmeyin.
- Çocuğunuzu okulda, çevrenizde dalga geçilmesine izin vermeyin.
- Çocuğunuzu yetenekleri doğrultusunda kendisinin kararıyla resim, müzik, spor dallarından birine yönlendirin.
- Çocuk küçük yaşlarda tik davranışını yapıyorsa görmemezliğe gelinebilir. Fakat ilerleyen yaşlarda bu davranışı sıklıkla tekrarlıyorsa alışkanlık haline gelmeden bir yardım alınmalıdır.
Tikleri söndürmede ve yok etmede ailenin ve öğretmeninin rolü büyük önem taşımaktadır. Öğretmenin bilgilendirilmesiyle çocuğa sınıfta daha güvenli bir ortam sağlanabilinir. Öğretmeni tarafından sürekli uyarılan çocuğun okuldan uzaklaşmasına, arkadaşlarından kaçmasına neden olabilir.
Çocuğunuz bu davranışları, sizi kızdırmak için sırf size inat olsun, ilginizi çekmek için yapmıyor. Çocuğunuzda birden fazla tik de görülebilir. Bazen bir tik biter, diğeri başlar. Siz çocuğunuzun tiklerini engel olmaya çalıştıkça bu durum daha çok artar.
Anne baba olarak çocuğunuzu sürekli eleştirip ona cezalar vermek yerine çocuğunuzu anlamaya çalışın. Onunla kaliteli zaman geçirin. Bu istemsiz davranışlarının onun elinde olmadan yaptığını belirterek çocuğunuzun kaygısını azaltın. Çocuğunuzun hangi durumlarda tiklerinin arttığını gözlemleyin. Çocuğa, stres ve gerginlik veren, kaygılandıran, korkutan durumlar neler onları tespit edip ona güvenli ortam yaratmaya çalışın.
Tikler sürekli artıyor ve kontrol altına alınamıyorsa, çocuk kendisinden rahatsız olmaya başladıysa, sosyal hayatını olumsuz etkilemeye, arkadaşları ilişkilerinde sorunlar oluşmaya başladıysa bir uzmana başvurulmalı.
Davranış Bilimci-Oyun Terapisti-Çocuk Gelişimci
ŞEYMA GAZEZOĞLU BOZBAY